دکتر صادق حسنی - بهمن ماه 1403

بررسی اثرات نمک پاشی زمستان بر معابر درون شهری :

بارش برف يك نعمت خدادادي است. هر ساله برف ويخبندان مشكلات زيادي را براي شهر و شهروندان ونهادهاي شهري ايجاد ميكند. اما اگر برنامه جامع و مدون براي مقابله با آن موجود نباشد، همين نعمت ممكن است به يك بحران تبديل شود ساليان زيادي است كه نمكها براي جلوگيري از يخزدگي و بحران به عنوان بخشي از عمليات نگهداري زمستاني در معابر درون شهري و بين شهري مورد استفاده قرار ميگيرند.

نمكها از طريق پايين آوردن نقطه انجماد آب، سبب ذوب شدن برف و لايه نازك يخ كه پس ازبارندگي تشكيل ميشود،ميگردند. نمكها يا كلريد سديم به دليل ارزان بودن در مقايسه با بسياري ازفرآورده هاي ديگر تا به حال ابتدايي ترين و كم هزينه ترين ماده يخزدا بوده و استفاده از اين ماده در پاكسازي معابرپوشيده از برف در فصل زمستان روز به روز افزايش می يابد.

خاصيت استفاده از نمك در اين است كه نمك نقطۀ انجمادآب را پايين ميآورد. اين ماهيت باعث ميشود نمك و كلرات كلسيم هر دو، در زمستان مورد استفاده قرار گيرند.استفاده از مخلوط ماسه و نمك در سطح معابر شهري در كنار فوايد كوتاه مدت، معايب زياد بلند مدتي را نيز در پي دارد. بخشي از دانه هاي شن و ماسه و مواد شيميايي به كاررفته در جريان راهداري زمستاني، در ساعات و روزهاي بعدي روي سطح باقي مانده، بخشي به صورت ذرات ريز وارد هوا شده و باقي به صورت محلول به جريان آب زيرزميني و خلل و فرج خاك راه مييابند و موجب اثرات منفي و زيانهاي محيط زيستي و فني ميشوند  سالانه ميزان بيست ميليون تن نمك براي يخ زدايي معابر و جادهها دركشور استفاده ميشود، اين ميزان ميتواندحدود۳۳ميلياردمترمكعب آب رادركشور آلوده سازد.

 لذا جايگزيني نمك با موادي كه عالوه بر قدرت يخزدايي و ايجاد خاصيت ضد لغزندگي بالا با محيط زيست نيز سازگار باشد همواره مورد نياز و توجه بوده است.

شهر همدان نيز همچون بسياري از شهرها و مناطق كشور در فصول سرد سال با بارش برف بر سطح معابر و خيابانهاي شهري درگير مشكلات و معضلاتي ميگردد.

كه براي رفع اين مشكل، از طرف شهرداري اقدام تهيه و ذخيره ما سه، نمك صنعتي و نمك كري ستال ميگردد و در مواقع بحراني مورد نياز مورد ا ستفاده قرار ميگيرد.

عدم رعايت نسبت ا ستاندارد تركيب ماسه و نمك يعني نسبت 3 ماسه به 1 نمك صنعتي تو سط شهرداري همدان ميبا شد. اين در حالي ا ست كه با وجود بافرض ثابت بودن مساحت معابر شهري طي 3 سال گذشته، مديران خدمات شهري ميبايست سياستي اتخاذ نمايند كه به دليل اثرات سوء نمك بر زيرساختهاي

شهري و همچنين منابع محيط زيستي شهر، هرساله مقدار كمتري نمك در مقايسه با حجم ماسه مورد استفاده قرار گيرد. در اين روش علاوه بر رعايت نكردن نسبت استاندارد ماسه و نمك، نحوه غيراصولي نمك پاشي توزيع فله اي و غير يكنواخت نيز باعث شده است تا اثرات سوءا ستفاده از ما سه و نمك دو چندان گردد .

همچنين در اين روش نمك پاشي از آغاز بارش برف تا اتمام آن صورت ميگيرد، در حالي كه اين روند علمي نيست و مطابق آيين نامه بعد از اتمام برف بايد اقدام به نمك پاشي نمود. از سوي ديگر برخي مديران شري باحركتهاي نمايشي و ذخيره سازي بيش از نياز نمك،ضربات سهمگين و بلندمدتي را بر فضاهاي سبز ومحيط زيست شهري وارد ميكنند.

اثرات نمک پاشی خیابانها و معابر شهری همدان؛

 ۱. اثر بر فضای سبز

مهمترين اثرات نمكپاشي بر فضاي سبز عبارتند از؛

  • تأخير در جوانه زدن برگها در ابتداي فصل رویش
  • كوچك شدن بيش از حد متعارف برگها
  • نكروز برگها در حا شيه و لبه برگها به صورت قهوه ای
  • ريزش برگها
  • خشك شدن جوانه ها
  • خشك شدن شاخهها و كل درخت و درختچه و نباتات علفی

۲.اثر بر زیر ساخت های شهری آ سفالت، جداول و....

۳.اثر بر آبهای سطحی و زیرزمینی

۴.اثر بر خاک و محصولات کشاورزی

۵. اثر بر هوا

۶. ایجاد مزاحمت برای شهروندان

راهکارهای تقلیل اثرات نمک بر محیط زیست

  • حذف تدريجي نمك سديم NaCl و استفاده ازکلرید کلسیم (يخ زدا) یانمک کلسیم
  • سرمايه گذاري روي مواد يخزدا با تركيبات آليCMA
  • محاسه به مقدار مصرف بهينه نمك براي
  • جلوگيري از افراط در بكارگيري آن.

نمك پا شي قبل از شروع بارش برف و يخبندان نمك پاشي بازدارنده، اين عمل موجب صرفه جويي به ميزان 30 درصد در مصرف و 80درصد در مجموع هز ينه ها ميشود.

رعايت فاصله كاشت درختان از معابر و ايجاد شيب مناسب بسترها و رفيوژها

 نمك پا شي در اطراف فضاهاي سبز يا حا شيه معابر و خيابانها كه درختكاري شده انجام نشود.

شنا سايي و معرفي گونه هاي مقاوم به شوري از قبيل داغداغان، سرو نقرهاي، بلوط قرمز، ارغوان درختي، سنجد، اقاقيا معمولي اصلاح بافت خاك و تركيبات آن از طريق آبشويي و افزايش قدرت زهكش خاك.

 جمع بندی ؛

امروزه استفاده از مخلوط شن و نمك شايد سادهترين والبته كم هزينه ترين روش براي رفع مشكل يخبندان وجلوگيري از لغزندگي معابر در فصول سرد سال باشد، امااين روش هم اكنون در بسياري از كشورهاي دنيا از رونق افتاده و مسؤولان شهري با روشهاي به روزتر و البته كارآمدتري خيابانها و معابر يخ زده را در فصل زمستانمديريت ميكنند. در بسياري از كشورهاي دنيا مانند روسيه، كشورهاي واقع در شمال اروپا و كشورهاي مجموعه اسكانديناوي كه تقريباً بيشتر ماههاي سال با سرماي شديدو يخزدگي مواجه اند، بررسيها نشان ميدهد هرچند هنوزنمك براي رفع يخزدايي حذف نشده، اما مسؤولان شهري تلاش كرده اندبابكارگيري شيوه هاي جديدتر، اثرات مخرب نمك پاشي را به حداقل برسانند.در واقع، نمكپاشي براي رفع يخزدايي هم اكنون آخرين گزينه اجرايي دركشورهاي پيشرفته است، به طور مثال هم اكنون تمامي كشورهاي اروپايي از مواد يخزدا با تركيبات آلي استفاده C.M.A ميشود كه تأثيرات مخرب به مراتب كمتري در محيط برجا ميگذارد. چرا كه همان كلسيم و منيزيم و استات است،و توسط باكتريها تجزيه ميشود. اين مواد يخزدا با انجام تبادلات يوني و تركيبات ويژه به كار رفته در آن، با محيط زيست سازگار بوده و بدون تخريب فضاي سبز،تأسيسات و ابنيه شهري، علاوه بر صرفه اقتصادي وماندگاري بيشتر در محيط وهمچنين عدم نياز به يخزدايي مجدد تا ۲۴ ساعت ميتواند نقطه ي انجماد آب را تا ۳۰درجه سانتيگراد كاهش داده و تا -۵۰ درجه سانتيگراد از لغزندگي جاده ها و پياده روها جلوگيري به عمل آورد.

برخي از مهمترين ويژگيهاي مواد يخزدا به شر ذيل ميباشد

  • عدم آسيب به آسفالت، جداول، كانالها، جويها، رنگها، فضاي سبز شهري و ضد شوره زدگي.
  • كاهش شوري پسابهاي فاضلاب و سفره هاي آب زير زميني.
  • ۵۰درصد سبك تر از نمك و شن
  • پايين آوردن نقطه انجماد تا -29 درجه سانتيگراد
  •  قابليت ضد لغزندگي تا۵۰– درجه سانتيگرا
  • جلوگيري از رواناب و سيل به دليل قابليت جذب بالا
  • سرعت عمل در ذوب يخ در مقايسه با نمك و شن
  • تا ۹ برابر پوشش بيشتر از نمك و شن
  • (سهولت پخش يكنواخت)

- عدم وجود يون كلر، عناصر سمي و فلزات سنگین

همچنين در كشورهايي كه بيشترين ماههاي سال را باسرماي سخت و يخزدگي مواجه هستند، روش لوله گذاري آب گرم در زير مسير پياده راهها اجرا ميشود تا مانع يخزدگي معابر شوند. همچنين روي سنگفرش معابر وپياده راهها يك لايه سيليكون محافظ كشيده ميشود تاجذب آب به حداقل رسيده و مانع يخزدگي و ايجاد حالت لغزندگي شود. هرچند اين روش هزينه بر است اما عملي است و هزينههاي آن در مقابل اثرات و هزينه هاي ناشي ازانباشت نمك در محيط بسيار ناچيز ميباشد.

 مع الوصف معلوم نيست تا چه زماني بايد به بهانه هزينه بر بودن صرفا به روش نمك پاشي اكتفا كرده وگزينه هاي ديگر را حذف كنيم. كارشناسان مسائل شهري همچنان معتقدند اگر بتدريج به سمت استفاده از روشهاي به روز، كارآمد و البته كم خطر براي يخزدايي پيش نرويم در آيندهاي نه چندان دور استفاده مستمر از روش نمك پاشي پيامدهاي مخرب خود را در محيط زيست شهري نشان خواهد داد، صدماتي كه جبران آن شايد براي فعالان محيط زيستي و مسؤولان شهري تا سالها غيرقابل جبران باشد.

دکتر صادق حسنی - بهمن ماه 1403