دکتر صادق حسنی
اقتصاد شهری آینده محور :
گذار به اقتصاد شهری الگوریتمی: بازتعریف نئوحکمرانی اقتصادی در عصر هوش مصنوعی، داده و فراواقعیت شهری
مقدمه؛
در عصر نوزایی فناورانه، شهرها به بسترهای نوین تولید ارزش اقتصادی بدل شدهاند که در آن مرزهای سنتی بین بازار، حکومت و فناوری در حال فروپاشیاند. اقتصاد شهری آینده دیگر بر مبنای زمین، سرمایه یا نیروی کار صرف شکل نمیگیرد، بلکه داده، الگوریتم و هوش مصنوعی به عناصر اصلی خلق ارزش تبدیل شدهاند. فلذا، با رویکرد آیندهپژوهانه میانرشتهای، مفهومی نوین تحت عنوان «اقتصاد الگوریتمی شهری» را معرفی کرده و در قالب مدل نئوحکمرانی، نحوه عملکرد این اقتصاد را در شهرهای آینده تحلیل میشود . یافتهها بر پایه مطالعه روندهای جهانی، نظریههای نوین حکمرانی دیجیتال، و تحلیل سیستمهای سایبر-فیزیکی شهری نشان میدهند که کارایی، عدالت و تابآوری اقتصادی آینده شهری، تنها از رهگذر ادغام دادهمحوری، الگوریتمسازی حکمرانی، و بازطراحی نهادهای اقتصادی امکانپذیر خواهد بود.
از اقتصاد کالایی به اقتصاد الگوریتمی
تحولات فناورانه نظیر هوش مصنوعی، بلاکچین، اینترنت اشیاء، متاورس و فناوریهای کوانتومی، منجر به ایجاد نوعی از اقتصاد شهری شدهاند که نه در متون کلاسیک اقتصاد شهری و نه در سیاستگذاریهای کنونی جایگاهی ندارد. اگر اقتصاد کلاسیک شهری محصول انقلاب صنعتی بود، اقتصاد شهری آینده محصول همافزایی دادههای بلادرنگ، قدرت پردازش هوشمند، و زیستفناوریهای شهری است. در این چشمانداز، شهر نه فقط زیستگاه، بلکه پلتفرمی هوشمند برای تولید ارزش دیجیتال است.
_ اقتصاد شهری نسل چهارم
اقتصاد شهری نسل چهارم از اقتصاد دیجیتال، مشارکتی و سبز عبور کرده و اکنون وارد مرحلهای شده که در آن تصمیمسازی، تخصیص منابع و ساختار بازار بهواسطه الگوریتمها شکل میگیرد.
الف؛ نئوحکمرانی دیجیتال
مفهوم نئوحکمرانی دیجیتال شهری به حکمرانی شهری مبتنی بر یادگیری ماشین، پردازش آنی اطلاعات، و نظامهای پویای تصمیمگیری اشاره دارد که نه بر اساس قوانین ایستا، بلکه بر مبنای تحلیل بلادرنگ محیط شهری عمل میکنند.
ب؛ نظریه فضاهای اقتصادی غیرقلمرویی (Post-territorial Economies)
در این الگو، فضاهای اقتصادی شهری دیگر تابع مرزهای فیزیکی نیستند؛ بلکه مبتنی بر جریان اطلاعات، اتصالات شبکهای و مکانیزمهای غیرمتمرکز اقتصادی شکل میگیرند.
۳. تحلیل روندهای جهانی
۱لف ؛ انقلاب الگوریتمی در تنظیم اقتصادی شهری
الگوریتمهای بهینهسازی حملونقل، قیمتگذاری پویا در بازار مسکن، شناسایی رفتار مصرفی شهروندان و تنظیم هوشمند تعرفهها، تنها نمونههایی از ظهور حکمرانی الگوریتمی اقتصادی هستند.
ب؛ بازارهای شهری بلاکچینمحور (Urban Blockchain Economies)
کاربرد قراردادهای هوشمند در اجاره املاک، تبادل انرژی خورشیدی محلی و تأمین مالی جمعی پروژههای شهری، باعث شکلگیری اقتصاد شهری بلاکچینمحور شده است.
ت؛ عدالت توزیعی مبتنی بر هوش مصنوعی (AI-based Spatial Justice)
بازتوزیع فضامحور منابع بر اساس یادگیری ماشین از الگوهای تبعیض، مصرف منابع و ظرفیت جذب در محلهها، الگویی نو در تحقق عدالت شهری آینده است.
ث؛ متاورس و اقتصاد فراواقعی شهری
ورود شهروندان به متاورسهای شهری برای کسب درآمد، تعاملات اجتماعی و مشارکت در حکمرانی، نسل جدیدی از اقتصادهای ترکیبی فیزیکی/دیجیتال را رقم زده است.
۵. مدل مفهومی پیشنهادی: اقتصاد الگوریتمی نئوحکمرانی شهری
ساختار مدل:
نهادها: دیجیتال، تطبیقپذیر، دادهمحور
منابع: داده، محاسبات، خلاقیت جمعی
سازوکارها: الگوریتمهای هوشمند، بلاکچین، یادگیری عمیق
اهداف: عدالت سیستمی، بهرهوری فضایی، تابآوری خودسازمانده
ابزارها: کلانداده، پلتفرمهای مشارکت، هوش مکانی (Geospatial AI)
۶. پیامدها برای شهرهای جنوب جهانی و ایران
لزوم طراحی سیاستهای تنظیمگر الگوریتمی
ایجاد «شوراهای الگوریتمی شهری» برای نظارت مردمی
راهاندازی «بانکهای داده عمومی» برای عدالت اطلاعاتی
ارتقاء «سواد دادهای شهروندی»
توسعه آزمایشگاههای شهری نوآوری اقتصادی الگوریتمی (Urban Algorithmic Labs)
۷. نتیجهگیری
شهر آینده، میدان تقابل هوشمندی، عدالت و بازتوزیع در بستر الگوریتمهاست. اقتصاد شهری باید از مدلهای سنتی عبور کرده و بهسوی نظامهای خودسامان، تطبیقپذیر و اخلاقمحور حرکت کند. تنها با بازتعریف ساختارهای اقتصادی شهری در بستر هوش مصنوعی و فناوریهای توزیعی میتوان به شهرهایی پایدار، عادلانه و کارآمد دست یافت.
منابع علمی ؛
Morozov, E. (2024). The Politics of Urban Algorithms. Verso.
UN-Habitat. (2024). Urban Futures and AI Governance.
OECD. (2025). AI, Data and the Future of Urban Economies.
دکتر صادق حسنی
دیدگاه خود را بنویسید