دکتر صادق حسنی

بخش اول:
واکاوی مفهوم شکوفایی در توسعه شهری :
بازاندیشی نظری و کاربست‌های آینده‌نگر

در ادبیات معاصر توسعه شهری، مفهوم «شکوفایی» (Urban Flourishing) فراتر از رشد اقتصادی، رفاه مادی یا توسعه کالبدی مطرح شده و به‌مثابه یک پارادایم نوین در حکمرانی شهری در حال تکوین است. شکوفایی در این معنا، نه یک وضعیت ایستا، بلکه یک فرایند پویا، چندلایه و چندبعدی است که به زیست‌پذیری، عدالت فضایی، تاب‌آوری روان‌اجتماعی، و بالندگی خلاقانه شهروندان توجه دارد. این مفهوم، به‌ویژه در دهه سوم قرن ۲۱، به‌عنوان پاسخی به بحران‌های پی‌در‌پی زیست‌محیطی، اپیدمیولوژیک، اقتصادی و حکمرانی، در حال بازتعریف مدل‌های سنتی توسعه است.

۱. از رفاه به شکوفایی: گذار از اقتصادمحوری به انسان‌محوری
در نگاه‌های کلاسیک، توسعه شهری عمدتاً با شاخص‌هایی چون تولید ناخالص داخلی، سرمایه‌گذاری زیرساختی، و رشد جمعیت ارزیابی می‌شد. اما مفهوم شکوفایی، بر بازتعریف کیفیت زندگی شهری تأکید دارد و فراتر از شاخص‌های عینی، به سنجش معیارهای ذهنی مانند حس تعلق، امید شهری، معناجویی جمعی، سرمایه فرهنگی، و شادکامی هدف‌مند می‌پردازد. این تغییر پارادایمی، توسعه را از «داشتن» به‌سوی «شدن» سوق می‌دهد.

۲. شکوفایی به‌مثابه اکوسیستم پیچیده شهری
در رویکردهای سیستمی-نوظهور (emergent systems thinking)، شکوفایی شهری به‌مثابه یک اکوسیستم در حال تکامل تلقی می‌شود که تعاملات میان‌سطحی بین ساختارهای نهادی، ظرفیت‌های اجتماعی، زیست‌بوم طبیعی و فناوری‌های نوین را در برمی‌گیرد. در این چارچوب، شهر نه فقط یک مکان، بلکه یک «زیست‌جهان مشارکتی» است که در آن کنشگران، معانی، فضاها و زمان‌ها در تعامل سازنده قرار می‌گیرند.

۳. شاخص‌های نوین شکوفایی شهری
از سال ۲۰۲۰ به این سو، مدل‌های جدیدی از شاخص‌گذاری شکوفایی شهری مطرح شده‌اند که شامل:
شاخص «سواد زیستی شهری» (Urban Bio-literacy): توانایی شهروندان در فهم، تعامل و همزیستی پایدار با نظام‌های زیستی شهر.
شاخص «معنا و امید شهری» (Urban Meaning & Hope Index): ارزیابی ظرفیت شهر برای تولید امید اجتماعی و آینده‌نگری جمعی.
شاخص «سرزندگی اکولوژیکی» (Ecological Vitality): توان شهر برای هم‌افزایی بین تنوع زیستی، بازتولید منابع، و رفاه روان‌زیستی.

۴. شکوفایی به‌عنوان مبنای حکمرانی یکپارچه آینده‌نگر
شکوفایی، در دیدگاه‌های نوین، زیربنای طراحی مدل‌های حکمرانی هوشمند و یکپارچه است. شهرهایی که به شکوفایی می‌اندیشند، از حکمرانی اقتدارگرا و بخشی‌نگر عبور کرده و به‌سوی حکمرانی تعاملی، شفاف، بین‌رشته‌ای و مبتنی بر «حق به شهر آینده» گام برمی‌دارند.

۵. جمع‌بندی و افق‌گشایی
در نهایت، شکوفایی شهری را می‌توان به‌مثابه یک چشم‌انداز تلفیقی دانست که در آن توسعه اقتصادی، عدالت اجتماعی، خلاقیت فرهنگی، تاب‌آوری محیطی و معناجویی انسانی به‌صورت هم‌افزا عمل می‌کنند. این مفهوم، بیش از هر زمان دیگر، نیازمند بازتولید معرفت‌شناختی، بازآرایی روش‌شناسی و بازطراحی سیاست‌گذاری شهری است.

دکتر صادق حسنی